lk borsa operasyonları emtia grubunda yer alan tarım ürünleri ile yapılmıştır. Küresel ekonomik krizler neticesinde maliyetlerinde alana gelen dalgalanmalar ve enflasyonun önlenmesi emeliyle kurulan pazarlarla borsa tarihi başlamıştır. Dünya deniz ticaretinin büyümesiyle beraber de pay tahvili harekâtlarına geçilmiştir. Vadeli harekâtlar ise çiftçilerin yaşadığı talep aşırısı meseleyi ile ortaya çıkmıştır. Çiftler hasat evvelinde ürünlerini satmaya başlamıştır ve gelecekte ürün teslimatını garantiye almışlardır. Türkiye’de 6 Kasım 1983 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 91 Rakamlı Kanun Kararında Kararname ile menkul kıymetler borsası tanımı yapılmış, kurulmuş ve çalışmaları başlamıştır. Kararnamenin emeli 1. maddesinde belirtilmiş ve menkul kıymetler borsalarının nasıl özelliklerde olması gerektiği belirlenmiştir. Menkul kıymetlerin, sarih, dürüst ve programlı harekât görmesini, anapara piyasasının ekonomik büyümede faal rol oynamasını sağlamak tanımı yer almaktadır.
18 Aralık 1985 tarihinde yayınlanan “İstanbul Menkul Kıymetler Borsası İdaremeliği” ve sonrasında yapılan farklılıklarla da İMKB’nin çalışma ve temelleri tanımlanarak kurulmuştur. 5 Nisan 2013 tarihine kadar İMKB adıyla faaliyetini sürdürmüş ve sonrasında İstanbul Altın Borsası ile Vadeli Harekât ve Opsiyon Borsası’nı da bünyesine dahil ederek Borsa İstanbul ismini almıştır.
Anapara piyasası ilk ve ikinci piyasa olarak ikiye dağılmaktadır. İlk piyasalarda pay tahvillerinin ihracı sağlanırken, ikincil piyasalarda yeni ihraç edilmiş pay tahvillerinin alım – satım operasyonları yapılır. Alım – satım operasyonlarını içermesi sebebiyle ikincil piyasalar, anapara piyasalarını ufalamıştır ve menkul kıymetler piyasaları oluşmuştur. Borsaların, kendilerine özgü özellikleri olduğu için müessesesel kimlikleri vardır. Alım – satım operasyonu yapılması sebebiyle de piyasa olarak adlandırılırlar. Belirli ölçüdeki bir mülkün, belli bir tarihte belirli bir maliyetten teslim edilmesi üzerine yapılan alım – satım kontratlarına vadeli harekât kontratı futures denmektedir. Bu kontratların el değiştirdiği borsalara ise vadeli harekât borsası denir. Birer spekülasyon piyasası olmalarına karşın kuruluş emelleri; tehlikeden korunma ve tehlikeyi dengeleme sistemine dayalıdır. Bir mülkü işleyerek satan üreticinin, bilinmez maliyet tehlikelerine karşı kendini gözetmek için müracaat ettiği güvenlik sistemi olarak da görülebilirler.
Sahibine belirli bir kıymeti, tanımlanmış bir tarihte veya müddette evvelden tanımlanan maliyetten alma veya satma hakkı veren kontratlardır. Kontrata mevzu olan kıymet, bir menkul kıymet olabildiği gibi altın, döviz gibi öbür yatırım vasıtaları da olabilir. Opsiyon hakkı, sahibine ileri bir tarihte karar verme olanağı tanır. Koşullara göre hak kullanılır veya kullanılmaz. Ayrıca destek varlık, geçen müddette değer kazanmışsa opsiyon alma hakkı kullanılır, değer kaybetmişse opsiyon satma hakkı kullanılır.
Opsiyon operasyonlarında opsiyon kullanılmadığı zaman yatırımcı, opsiyon bedelini kaybeder. Bu bedel ise destek varlığın bedeli yanında oldukça miniktir. Spot piyasada kayıpla karşılaşılacak bir harekât, opsiyon operasyonlarında asgari hasarla sonlanmaktadır. Vadeli operasyonlarda olduğu gibi tehlikeden korunma özellikleri sebebiyle seçim edilirler.
Altın borsaları, altın ticaretinin liberalleştirilmesi doğrultusunda alınan kararlarla, ihraç ve ithal evrelerinde basitliğin sağlanması emeliyle kurulmuştur. Aşinayı gibi altın, para ünitelerinin birbirine dönüştürülebilirliğinde kullanılmıştır ve tarihi ehemmiyeti yanında bir efor simgeyidir. Ülkemizde de bu emellerle 26 Temmuz 1995 tarihinde İstanbul Altın Borsası son hali ile faaliyet geçmiştir. 5 Nisan 2013 tarihine kadar da faaliyetlerini sürdürmüştür. Ticari anlamda ehemmiyetli bir yere sahip olan ve sektörün süratli bir biçimde büyümesiyle beraber altın borsalarının ehemmiyeti de çoğalmıştır. Sektörün müesseseselleşmesi, beynelmilel rekabete açılmasına ve altının ehemmiyetli ihracat kalemlerinden biri gidişatına gelmesine katkı sağlamıştır. Aynı zamanda kıymetli madenlerin dünya piyasalarına paralel olarak harekât gördüğü bir piyasa oluşturulması, likiditenin sağlanması, maliyetlerin tanımlanması anlamında da oldukça ehemmiyetlidir.
İstanbul Altın Borsası günümüzde Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası olarak faaliyet göstermektedir. Piyasanın alt kısımları ise Kıymetli Madenler Piyasası, Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası, Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası’dır.