TCMB’den yapılan duyuruda, 29 Aralık 2022 tarihli dijital Türk lirası kullanımına ait açıklamada, Dijital Türk Lirası Projesi’nin birinci faz çalışmaları kapsamında, yapılan testler sonucu elde edilen bulguların geniş kapsamlı bir kıymetlendirme raporu ile paylaşılacağının duyurulduğu hatırlatıldı.
Birinci faz pilot test çalışmaları çerçevesinde makul lokasyonlarda pilot uygulama testlerinin gerçekleştirilmesi ve testler sonucunda kullanıcı tecrübesi ile sistem performansının ölçülmesinin amaçlandığı belirtilen duyuruda, “Değerlendirme raporu ile TCMB bünyesinde gerçekleştirilen AR-GE çalışmalarının ve Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu paydaşlarıyla birlikte yürütülen birinci fazın bulguları ile projede benimsenen yaklaşımlar paylaşılmaktadır.” denildi.
Dijital Türk Lirası Birinci Faz Kıymetlendirme Raporu’nda, TCMB’nin, mevcut ödemeler altyapısını tamamlayıcı nitelikte bir dijital Türk lirasının tedavülünün fizibilitesi üzerinde çalışmalarını sürdürdüğü hatırlatılarak, Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Araştırma Geliştirme (AR-GE) Projesi ile dijital Türk lirasının sahip olabileceği özelliklerin belirlenmesi, farklı mimari kurguların ve teknolojik alternatiflerin denenmesi ve pilot uygulama çalışmalarının yapılmasının hedeflendiği kaydedildi.
Dijital Türk lirası ile ilgili sürece yer verilen raporda, 2023’ün birinci yarısında pilot testlere devam edilerek birinci fazın tamamlandığı, elde edilen bulgular doğrultusunda daha yaygın pilot testlerin gerçekleştirileceği ileri fazlara geçilmesi ve proje basamaklarının tamamlanmasını takiben yapılacak tahliller ve değerlendirmeler sonucunda Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu’nun yeni iştirakçilerle genişletilmesinin planlandığı bildirildi.
TCMB’nin, dijital Türk lirasının kullanıma sunulmasına her taraftan hazır olmak için çalışmalarına devam ettiği belirtilen raporda, “İlerleyen devirlerde dijital Türk lirasının teknolojik ihtiyaçlarının yanı sıra iktisadi ve türel çerçevesine dair çalışmalara da öncelik verilecek olup çalışmaların karar alıcılara sunulması planlanmaktadır. En son kararın alınması ve ilgili mevzuatın hayata geçmesiyle birlikte dijital Türk lirasının yaygınlaştırma çalışmalarının hızlanması ve tüm Türkiye’de kullanıma sunulması mümkün olabilecektir.” denildi.
Değerlendirme raporu ile TCMB bünyesinde gerçekleştirilen AR-GE çalışmalarının ve Platform paydaşlarıyla birlikte yürütülen birinci fazın bulguları ve projede benimsenen yaklaşımların paylaşıldığı aktarıldı. Raporda, ikinci faz çalışmaları kapsamında Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu’nun, yeni iştirakçilerle genişletileceği ve farklı senaryolarda pilot testler gerçekleştirileceği bildirildi.
“Dijital Türk lirası, süratli dijitalleşen ekonomik faaliyetleri fırsata dönüştürme kapasitesi taşıyacak formda tasarlanıp geliştirilebilecek”
Merkez bankaları dijital paralarına ait bilgilere yer verilen raporda, ödemelerin dijitalleşmesi sürecinin son etabı olarak kabul edilebilecek Merkez Bankası Dijital Parası’nın, en yalın ve kolay hali ile “egemen bir ülkenin parasının dijital biçimi” olarak tanımlanabildiğini hatırlatıldı.
“Merkez Bankası Dijital Parası” denildiğinde akla kripto varlıkların gelebildiği lakin dijital paranın bir kripto varlık olmadığı vurgulanan raporda, şunlar kaydedildi:
“İktisaden dijital para, ülke parası olarak kullanılan banknotun dijital biçimidir. Dijital para, yasal ödeme aracı olarak yasal destek üzerinden hukuksal çerçevesi tanımlanmış, ulusal egemenlikten gücünü alarak toplumsal uzlaşıyı temsil eden ve tek ulusal kıymet ölçüm ünitesi niteliğindeki ülke parasının yeni bir biçimidir. Bu bağlamda, dijital para ile kripto varlıkların hem ekonomik hem de türel çerçeve olarak birbirlerinden büsbütün farklı kavramlar olduğunun içselleştirilmesi, kritik değer taşımaktadır. Örneğin, dijital Türk lirası ile kast edilen Türk lirasının dijital biçimidir. Ünitesi, mevcut para formunda olduğu üzere Türk lirasıdır.
Dijital Türk lirası, yeni teknolojik potansiyelleri ve ayrıyeten pandemi ile birlikte giderek daha süratli dijitalleşen ekonomik faaliyetleri fırsata dönüştürme kapasitesi taşıyacak halde tasarlanıp geliştirilebilecektir. Yeni teknolojiler, paraya fonksiyonellik kazanımları sağlayabilecek lakin paranın fıtratını değiştiremeyecektir. Bu bağlamda dizaynlar, paranın temel özellikleri göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Tedavüle sokulması halinde dijital Türk lirasının, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, ödemelerin kesintisiz ve daima çalışma unsuruna uygun tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, dijital ödemelerde yeknesaklık imkanının sağlanması ve programlanabilir ödemeler altyapısının hazırlanarak yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması noktalarında katkı sağlayacağı öngörülmektedir.”
Dijital Türk Lirası Sistemi için değerli olan noktanın, teknolojinin kendisinden çok dijital para ihtiyaçlarını ve unsurlarını tam karşılayan bir sistemin hazırlanması olduğu, bu bağlamda dağıtık defter, merkezi defter ve ikisinin karışımı melez tahlillerin denendiği belirtilen raporda, Faz-1 kapsamında, dijital kimlik sistemi, dijital para sistemi, soyutlama katmanı, servis katmanı ve cüzdan uygulaması temel bileşenler olarak belirlendiği, AR-GE unsurlarınca açık kaynak kodlu yazılımlar kullanılarak hazırlandığı ve test edildiği bildirildi.
“18 yaş altındakilerin ödemelerinde dijital parayı tercih edebileceği öngörülmekte”
Dijital para bilgisinin nasıl saklanabileceğine yer verilen raporda, proje sürecinde elde edilen bulguların çok taraflı değerlendirmeler içermekle birlikte “mahremiyet”, “finansal sistem”, “teknoloji” ve “dijital kimlik” ana başlıklarında gruplandırılabildiği belirtildi.
Dijital paranın, mevcut ödeme alternatifleri ve eserleriyle rekabet etmeyip talep anında sunulan, ödemeler altyapısını tamamlayıcı bir alternatif hizmet olarak konumlandırılabileceği aktarılan raporda, rastgele bir sebeple rastgele bir mevduat ya da ödeme hesabı bulunmayan ve 18 yaşın altında olan vatandaşların ödemelerinde dijital parayı tercih edebileceğinin öngörüldüğü, ayrıyeten, turistler başta olmak üzere yerleşik olmayanlar için de dijital para seçeneği sunulabileceği bildirildi.
“Özellikle doğal afetlerle çaba alanlarında yadsınamaz kazanımlar elde edilebilecek”
Dijital cüzdanlar ve ön ödemeli uygulama alternatiflerinin, toplumsal yardım ve takviye maksatlı paraların ulaştırılmasında kullanılabileceği belirtilen raporda, “Özellikle doğal afetlerle uğraş alanlarında yadsınamaz kazanımlar elde edilebilecektir.” denildi. Raporda, dijital Türk lirası ile birlikte banknot emisyonu ve sirkülasyondaki para operasyonları maliyetlerinin azalmasının beklendiği kaydedildi.
Raporda, AR-GE faaliyetlerine ilerleyen fazlarda da devam edileceğine işaret edilerek, Türk lirasının biçimleri ortasındaki dönüşümler, akıllı ödemeler, çevrim dışı ödemeler ile türel ve iktisadi boyutların ilerleyen fazlarda ele alınacak hususlar ortasında olduğu bildirildi.
“Türk lirasının tüm biçimlerinin birbiriyle dönüşümü mümkün olacak”
Dijital Türk lirası kesin mimarisi ve tasarımı üzerine çalışmaların sürdüğü aktarılan raporda, “Olası tasarım seçeneklerinin sonuçları ve dijital Türk lirasına ait iktisadi, türel ve mali ihtiyaçları karşılayıp karşılamadığına dair değerlendirmeler devam etmektedir. Değerlendirmelerin sonucunda tedavüle ait karar verilecektir.” denildi.
Türk lirasının tüm biçimlerinin birbiriyle dönüşümünün mümkün olacağı vurgulanan raporda, şunlar kaydedildi:
“Bilindiği üzere, mevcut finansal sistemde bankalarda bulunan mevduat, ATM’ler ya da şubeler aracılığıyla nakde dönüşebilmektedir. Benzeri formda, mevduat dijital Türk lirasına, dijital Türk lirası da mevduata dönüşebilecektir. Bu dönüşüm, anında ve daima mümkün olacaktır. Dijital para sistemi, dönüşümleri sağlamak maksadıyla taşınabilir uygulamalar, mevduatı yöneten sistemler ve ATM’lerle entegre olacaktır. Dijital Türk lirası hesabı olmayan işletmeler için de dijital Türk lirası ile alınan ödemelerin otomatik olarak mevduata dönüşümleri sağlanacaktır. Bu süreçlerde bir taraftan mevcut teknolojik imkanlar en pratik formda değerlendirilmeye devam edilirken, kısa, orta ve uzun periyodun mümkün yenilikleri ile ahenk itinayla gözetilecektir.”
“Dijital Türk lirasının geliştirilmesinin kesintisiz devam edecek bir süreç olacağına kuşku yok”
Raporun sonuç kısmında, TCMB’nin belirlediği prensipler ve yaklaşımlar göz önünde bulundurularak Dijital Türk Lirası Sistemi’nin mahremiyeti gözetecek, mevcut iktisadi ve finansal süreçlere ziyan vermeyecek, teknolojik yeniliklere ahenk sağlayabilecek, dijital ekosistemlerdeki bileşenler ile birlikte çalışabilecek ve rastgele bir finansal aracı kuruma bağımlı olunmadan erişilebilecek biçimde tasarlandığı, benimsenen modülerlik anlayışı ile rastgele bir teknolojiye bağımlı kalınmamasının hedeflendiği belirtildi.
Dijital Türk lirasına erişimin, ticari bankaların dahil olduğu lisanslı finansal aracı kurumlar üzerinden gerçekleştirileceği aktarılan raporda, “Bu bağlamda, hür piyasa iktisadının temellerinden olan iki katlı bankacılık temellerine ve finansal sistemin temel prensiplerine ziyan verilmemesi unsuru gözetilerek dijital cüzdanlarda dolaştırılabilecek toplam nakit meblağı ve harcama limitleri kademeli ve denetimli bir halde yönetilecektir. Bu açıdan bakıldığında, klasik bankacılık yaklaşımlarıyla uyumlu bir süreç devam etmektedir.” denildi.
TCMB’nin, talep ve ihtiyaçlar ile uyumlu kapasitelerin oluşturulması ve hem konvansiyonel banknotların hem de dijital Türk lirasının birbirlerini büsbütün tamamlayıcı nitelikte sirkülasyonda kalması için her türlü teknik ve idari önlemi alacağı kaydedilen raporda, şu değerlendirmelere yer verildi:
“Finansal istikrarın öncü şartı olan ödemelerin kesintisizliği unsuruyla işletilmekte olan toptan ve perakende ödemelerdeki bütüncül ekosistemin, dijital Türk lirasının ihracına karar verilmesi durumunda devreye girmesi ile birlikte daha pratik, daha kapsayıcı ve daha sürdürülebilir hale gelmesi beklenmektedir. Belirtilen birçok kazanım, dünya genelinde yapılan dijital para çalışmalarının kesişim kümesi olarak değerlendirilebilecek dizaynların sonuçlarıdır. Özelleşen dizaynlar sonrası ise TCMB’nin belirlediği unsurlar ve yaklaşımlar kapsamında tesirler ortaya çıkacaktır. Dijital ekosistemlerin oluşması ve kâfi kullanım büyüklüğüne ulaşması bağlamında farklı dizaynlar, farklı sonuçları beraberinde getirecektir.
Dijital Türk lirasının geliştirilmesinin kesintisiz devam edecek bir süreç olacağına kuşku yoktur. Her dijital eserde olduğu üzere dijital Türk lirasında da daima düzgünleştirme ve mutlak güvenlik yaklaşımlarının benimsenmesi ve devam ettirilmesi gerekmektedir. Devamlı artan hesaplama gücü ve azalan teknoloji maliyetleri sayesinde hem yakın hem de orta ve uzun periyotta dijital para alanında kullanılabilir stratejik teknolojilerin daima ve çok boyutlu olarak değişmesi ve gelişmesi beklenmektedir. Bu doğrultuda, Dijital Türk Lirası Projesi TCMB’nin kesintisiz araştırma ve geliştirme gündeminde kalmaya devam edecektir.”
