OLCAY BÜYÜKTAŞ
Bağımsız iktisat fikrine evvelden hazırlıklı olan kurucu takım bunun araçlarını sağlayacak adımları da süratlice atmıştı.
100 yıllık Cumhuriyet tarihinde, 1976 yılında atım attığı İşbankası’nda müfettişlikten idare konseyi başkanlığına çeşitli misyonlar almış, Bankalar Birliği Başkanlığı yapmış duayen bankacı Ersin Özince, İş Bankası’nın kurulmasının neden değerli olduğunu, bankacılığın ülke ekonomisindeki rolünü, 100 yıllık süreçte yaşan gelişmeleri, banka krizlerini, kaynağını ve yapılması gerekenleri anlattı.
Özince’nin yeni bir ülke modeline paralel yeni bir iktisat ve bankacılıkta yaşanan gelişmelere, İşbankası’nun kuruluşunun neden kıymetli olduğu, bankacılık kesimindeki kırılma noktalarına ait verdiği bilgiler ve yaptığı değerlendirmeler özetle şöyle:
Kurucu takımlar bağımsız iktisat fikrine hazırlıklıydı
Öncelikle iktisadi bağımsızlık ve bilhassa bankacılık alanında ulusal gayretler Cumhuriyet öncesinde başlıyor. Bu hususta bilhassa ittihat ve terakki devrinde çeşitli hazine, gümrük üzere ögeler kelam konusu. Banka kurma eforlarını ve hatta kapitülasyonların kaldırılmasını da Cumhuriyet öncesi devirde görüyoruz.
Yani anladığın kadarıyla İzmir İktisat Kongresi’ni dahi İzmir’in kurtarılmasının çabucak sonrasında yapan bir Cumhuriyet takımı aslında fikren iktisadi bağımsızlık fikrine hazırlıklıydı. Zira şöyle söyleyebilirim tekrar bu da benim yorumum, Osmanlı İmparatorluğu aslında büyük borç içindeydi. Yabancı kreditörlerin yabancı bankaların borç taziki altında son bulmuştu. Yani kaybettikleri sırf askeri ve siyasi durumları değil, iktisadi bağımsızlıklarını da kaybedecek düzeyde iflas etmişti.
Savaştan çabucak sonra iktisat kongresi
Onun için genç cumhuriyet daha 26 Ağustos’ta başlayan ve 30 Ağsutos’ta zaferle sonuçlanan hareketin akabinde yani zaferi kazanıp da Anadolu düşmandan tahliye edildikten, boşaltıldıktan sonra, inanılmaz bir hızla iktisat kongresi düzenlenebiliyor. Burası nitekim öbür bir iş… Güya bütün siyasi ve askeri ıstıraplar bitmiş üzere izmir iktisat kongresi düzenleniyor ve İzmir İktisat Kongresi’nde, çabucak hemen tüm iştirakçilerin ancak başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere asker kökenli iştirakçilerin dahi konuşmalarını başka yarı kıymetlendirmek gerekiyor.
İktisatçı kökeninden gelmemelerine karşın iktisat vizyonuna sahipler ve ulusal iktisat aslında Atatürk’ün bugünün Türkçesiyle söyleyeyim, “Ulusal bağımsızlık, iktisadi bağımsızlıkla taçlanır”. Yani ekonomik bağımsızlık olmazsa ulusal bağımsızlık tam değildir diyecek kadar önemsiyor.
İş Bankası’nın kuruluşu bu fikrin en somut eseridir. Cumhuriyetin birinci kabinesinde ele alınmıştır. İktisat bakanı Celal Bayar’ın vazifesinden ayrılarak bu bankayı kurmakla görevlendirilimiştir.
Ege’nin değerli tüccarlarından olan Mustafa Kemal Atatürk’ün kayınpederi ve 40’ın üzerinde özel müteşebbisin kurucu olarak dahil edilmesi ve buna ne kadar değer verildiğine işaret ediyor.
Almanya’da değişik not
Uzun yıllar sonra biz İş Bankası’nın bu tarihiyle bir müze kurmanın faydalı olacağını gördüğümüzde, dünyanın çeşitli yerlerinden İş Bankası’yla ilgili bilgi istedik. Bu ortada Alman devlet arşivlerinden de bilgi istendi ve orada İş Bankası’nın kuruluşu sırasında, İstanbul’da bulunan Oryanbank ( Dueutche Orientbank) genel müdürünün Alman devletine jurnal denilen bir rapor yazarak, İş Bankası teşebbüsünden haberdar ettiği ve bu ortada da şu cins yorumlar yaptığı görüldü, “Türkler, yapamaz yani bu işlerden anlamaz. Telaş etmeyin.”
Bu banka açıldıktan sonra adeta bu mevzuyu biliyormuş üzere yani 89 sene sonra İskenderiye ve Hamburg şubeleri açıldığında, herkes ve şubelere Atatürk’ün kendi imzasını attığı yağlı boya tabloları ikram edildi. Biz şunu söylemiş olduk, “Banka da kuruldu. Bankacı da yetişti. Gelip sizin ülkenizde de banka şubeler açıldı.”
Sermayesi kime ilişkin?
Sermayesi açısından da işte çeşitli yorumlar kelam konusu. Bu bahiste işte kimisi dedi ki, hint Müslümanları gönderdi. Kuruluş sermayesinin bir kısmının Atatürk tarafından konulduğu biliniyor. Bir kısmını de yani Hint Müslümanları değil de, Hindistan’da konseyi ve İngiliz rejimine karşı, anti emparyelist bir tavır içinde olan Hindular’ın çabaya dayanak olmak maksadıyla gönderilen paralarıyla bunun mayasının atıldığı söylenir.
O da şu bakımdan değişik yani yeniden daha savaşın üzerinden bir yıl geçmemişken siz banka sermayesi koyuyorsunuz yahut halktan da ki 27 bireye inmiştir. Bu kurucu sermayedarlar bir kısmı sermaye taahhütlerini yerine getiremeyince ya da getirmeyince alttan da katkı istiyorsunuz.
Tabii o günlerin Türkiye’sinde bu çok riskli bir şey yani. Hiç bilmediğiniz denenmemiş, hatta olumsuz konuşmalar yapılmış bir alana yatıracaksınız.
Kısacası İş Bankası, ulusal bağımsızlık hedefiyle son derece şuurlu bir Cumhuriyet siyaseti sonucunda kurulmuş.
Atatürkün bankaya olan ilgisinin ölene kadar devamı da ki bu ilgi denetim etme yaptığını denetim etme formunda çok önemli. Bu bunun bir yansıması olarak görüyoruz.
“En değerli sermaye zeka, dikkat ve iffettir”
Şu anda da nispeten yaşadığımız üzere ülkenin o periyotlarda en kıymetli gereksinimlerinden biri insan sermayesi. Uzun süren savaşlar, hayat kurallarının berbatlığı, eğitimin neredeyse hiç olmayışı. Bilhassa Türk ve Müslüman asıllı tebaanın, halkın eğitimden imkan olarak da çok uzak kalması, kız çocuklarının okutulmaması. Yeniden daha çok Anadolu’daki Müslüman teba ortasında yani? Bu üzere nedenlerle insan sermayesi çok zayıftı. Esasen kuruluş sermayesinin kâfi olmadığına dair kimi duyumlar oluyor ki, Mustafa Kemal Atatürk bir İş Bankası ziyaretinde şöyle bir tabir yazıyor, bir deftere “Sermayemiz az diye tasa etmeyin. En değerli sermaye zeka, dikkat ve iffettir.”
Yani gerçekten de bankacılığın aslında yegane sermayesi budur. İş Bankası kuruluşundan çabucak hemen 50 yıl sonra. Benim İş Bankası’na girdiğim periyotlarda de benzerlikler vardı.
Türkiye’de bilhassa 1980 Açılımından sonra, 1980 devrinde yapılan işte kambiyo rejiminin de dış ticaret rejiminde finans sermaye piyasasını kıymetli etkileyen esaslı değişiklikler sonrasında Türk bankacılık dalı biraz yayılmaya, gelişmeye başlayınca İş Bankası kökenli birçok bankacı öteki bankalara da yayıldı.
Diğer türlü de bankanın pek çok birincisi oldu. Bankanın bu mevzudaki insan sermayesi eforunu şöyle de örnekleyebilirim, kimileri çok pahalı. Özel firmalarımız dış ticaret süreçlerini birinci defa İş Bankası şubelerinde özellikle da birinci şubelerden yeni cami istanbul şubesinde öğrendiklerini söyler. Nasıl akreditif açılır? Nasıl ihracat yapılır, nasıl ithalat yapılır? Zira bu bahisler evvelki periyotlarda biraz da imtiyaz niteliğinde yabancı. Şahısların elindeydi, kapitalasyon konusuydu yani. Yani en değerli sermaye insan sermayesidir bilhassa.
Fakat İş Bankası olağan girişimciliği de başlatmış, başkan olmuştur. Bu bahisteki girişimcilik o kadar çarpıcıdır ki, Cumhuriyeti kuran takımın vizyonuyla ilgili bir örnek olarak. Türkiye radyolarının kuruluşunu gösterebilirim. Mesela Türkiye radyoları, en büyük sermayedarı İş Bankası olarak kurulmuştur. Yüzde 40 İş Bankası, yüzde 30 devlete ilişkin Anadolu Ajansı. Beş bireye tamamlamak gerektiği için Anonim Şirketi. O tarihte de o vaktin önde gelen aydınlarından 3 kişi yer almıştı. Cumhuriyeti kuran takımlar adeta özeldir. Sanayi alanında çok büyük yatırımlar yapıyor Şeker bankaları. Dokuma fabrikaları, Zonguldak’ta maden işletmeleri..
İş Bankası kredi finansörü ya da kurucusu
Hemen çabucak Türkiye’de ulusal endüstrinin kurucusu yahut da baş kredi finansörü iş bankası. Bunların bir birçoklarından sonradan izlenen siyasetler, devlet siyasetleri doğrultusunda iş bankası ayrılmıştır. Örnek vereyim, benim gençliğimde İş Bankası’ndaki birinci yıllarında Türkiye şeker fabrikaları türk anonim şirketinin sermaye arttırımları olurdu. Biz duyardık. Hazine İş Bankası’nın iştirakini istememiş, yani İş Bankası’nı tutuyor o alanda yani olabilir devlet siyasetleri.
Zaten bende de bu özel ve kamu girişimciliği konusunu tartışma neden? Sorunuzun tam cevabı İş Bankası çok büyük sınai yatırımlarını başkanı olmuştur. Esasen tekrar bu benim kanaatim. Şu anda İş Bankası’nın İş Bankası kümesinin çoğunluğuna sahip olduğu ve halka açık Borsaya kayıtlı Türkiye içindn fabrikaları Şişecam şirketi… Türkiye cumhuriyeti’nin milletlerarası arenadaki en büyük gururu. Avrupa’nın ve dünyanın en önde gelen şirketlerinden biri üretim ve pazar hisseleriyle. Başka şirketlerimizin de şişecamı izlemelerini diliyorum fakat ben şimdi o boyutta bir şirketimizi ne yazık ki görebilmiş değilim. İş Bankası’nın girişimcileri, girişimciliği, finans konusu, sanayi yanısıması çok çok güzel.
Başta Merkez Bankası olmak üzere öbür bankaların kurucusu
Finans alanında da finans alanını dışında da epeyce faal ve görevlendirilmiş kurumlardan İş Bankası. Başta merkez bankası olmak üzere birçok ulusal bankanın kurucuları ortasında olmuştur. İş Bankası, yani devletin cumhuriyetin birinci yıllarında ulusal iktisat konusundaki vazifelisi. Misyoner sözünü kullanmamak için vazifelisi diyorum. Vazifelisi, teşebbüsçü ögesi olmuştur.
İş Bankası ta başından beri çoğunluğu halka açık olarak, serameyesi devlete ilişkin olmasa da çok önemli bir kamusal tabanı olduğunu gösterir. Bu sermaye içinde ilerleyen yıllarda, örnek olarak kurulan çalışan özel emeklilik sandığını görüyoruz ki bu da birçok kuruluşa ayrıyeten örnek olmuş.
Bankacılık evvelce kapalı bir sistemdi
1980 yılına kadar ki ben bankacılığa 1976 yılında başladım. Yani Türkiye’deki bizim uyguladığımız bankacılığın kapalı bir sistem olduğunu söyleyebiliyorum, benim yorumum en azından o denli. Zira kambiyo rejimi Merkez Bankası’nın elindeydi. Yani bir akreditif açılacağı vakit bir yurt dışı transfer yapılacağı vakit Merkez Bankası’ndan uygunluk alınırdı. Merkez Bankası bu parayı gönderebilirsiniz, gönderemezsiniz, niçin gönderiyorsunuz bunları büsbütün inceleyerek yani paranın olması olmaması değil, her şey banka nezaretinden geçerdi. Öteki taraftan sermaye piyasası da yani İstanbul Menkul Değerler Borsası, son derece sığdı. Yani kurumsallaşmış gelişmiş bir borsa kelam konusu değildir.
80 sonrası çok süratli gelişti
1980 sonrasında bankacılıkla büsbütün farklı bir yere gitti. 80 öncesindeki 5 yılım adeta boşa gitti üzere düşündüğüm olmuştur. Değişik bir yol izlendi, bunun ismine özgür piyasa iktisadı denmiş ve bana nazaran daha gerçekçiydi. Zira Türk bankacılığı bununla dışarıyla daha fazla açılma imkanı buldu.
Burada da İş Bankası’nın bir lider pozisyonunu gördüm. Bizlerin mesela gençlik devirlerimizde ki bunlar seksenli yıllardı aırlıklı olarak, milletlerarası kıymetli finans ve sermaye piyasalarının eğitimlerine gönderdiler.
Yani biz gidip işte Londra Borsası’nı yahut da efendim orada para clearing dediğimiz hesaplaşma usullerini falan gördüğümüz de o kadar etkilendik ki çabucak seksenli yıllardan başlayarak yurt içinde Kendi bilgisayar mühendislerimizin dayanağıyla kendi klinik sistemlerimizi işte bugünün EFT’si olarak tabir edebilir. Sistemler geliştirilmeye başlandı. Yani 1980 sonrasında Türk bankacılığı çok büyük bir yer edindi gelişim gösterdi. Bir çağdaşlaşma ve uluslararalaşma yaşadık lakin bunlara karşın ben çok önemli bir bankacılık otoritesi oluşmadığını söyleyebilirim. Bir de Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tam olarak gelişmemişti. Tasarruflar sık sık tehlikeye düşüyordu. Devlet bankalara garanti veriyordu. Yani garanti vermese de aslında lisansı veren devlet olduğuna nazaran sonunda prestij sorunu devlete yansıyor ve sık sık yaşanan bankacılık krizlerinde fatura ulusal prestije çıkıyordu.
Yani buradan şu karara varabiliriz; bankacılık ne kurallar ne de kurumlar açısından yani ne nicelik ne nitelik açısından gerekli sermaye ve sermaye idaresine kavuşmuş değildi.
Yeterli kurumlar kurulmadığı için krizler gündeme geldi
1980 sonrasında da biz kâfi kurumları kurmadığınız kâfi kuralları, Şeffaf olarak ilan edip uygulamadığımız için bankacılık dalında de, sermaye piyasasında da birçok iflaslar art geriye sürdü.
Demek ki 80 ıslahatları bankacılıkta yanlışsız düzgün bir risk idaresini ve kontrolü getirtmemiş ve, bu, 2000’li yıllara kadar, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun kurulmasına kadar devam etti.
Ben bunu iş Bankası Genel müdürü sıfatıyla değil Bankalar Birliği lideri sıfatıyla da söyleyebilirim. 2000’li yıllarda benim, ‘devlet olur olmaz garanti vermemeli, zaaf oluşan bankalara el konulmalı’ halindeki beyanlarımı görebilirsiniz. Demek ki bunlar bankacılığın düzenlenmesi ve denetlenmesi konusunda kıymetli. BDDK’nın 1999 yahut 2000 yıllarında kurulmasıyla gündeme gelmiştir. Ondan evvel kural yoktu demiyorum ancak siyaset kurumu daha yetki sahibiydi.
Bankacılık devletin denetiminden çıktı
Bankacılık Düzenleme ve Dentleme Kurumu (BDDK) özerk bir kurum olarak gündeme geldi. Bankalar birliği devletin denetiminden fakat 2200’li yıllarda çıktı. 2001 krizi 2000 öncesinde çıktı. Söyledikleri yalnızca bankacılık piyasası değil, sermaye piyasası içinde geçerlidir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun kurulması da yaşadığımız iniş çıkışları nispeten azalttı 2000’li yıllar sonrasında.
2000’li yıllarda çıkan kanunlara Derviş kanunları diyemeyiz
Sayın Kemal Derviş kıymetli biri. Bunu da bilhassa vurgulamak isterim. Sayın Kemal Derviş pahalı ve uzman bir insan olmakla bir arada. O elinde sihirli değnekle gelmedi. Yaptıkları, bilhassa bankacılık alanında yapılması gerekenlerdi. Yani bu üzere hususlarda yapılacak olan memleketler arası tecrübelere, âlâ uygulama örneklerine başvurmaktı. Yani bunları uygulamaktır. Ancak Kemal Derviş beyefendi son derece sempatik, zeki, çalışkan olduğu üzere birçok Türk bankacısı üzere muhtemelen cumhuriyetin yetiştirdiği pahalı finans bireylerinden biriydi. Yani bankacılıktan anlamayan cumhuriyetin memleketler arası finans alanındaki uzmanlarından biriydi ve bu husustaki tek kişi de değildir. Ne bileyim. Memleketler arası para fonunda vazife yapmış Atilla Karaosmanoğlu’nu Oktay Yanal’ı hatta şu andaki Merkez Bankası liderimizi dahil akılda tutmak gerekir. Bunlar cumhuriyetin içinde Türkler banka yapmaz tabirinden geldiğimiz yeri göstermesi açısından kıymetlidir.
Koalisyon yapılması gerekenlere hazırdı
Sayın Derviş geldiğinde, çabucak hemen ne yapılması gerektiği büsbütün biliniyordu. Ve koalisyon da buna hazırdı. Yani üçlü koalisyon ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bu kanunları çıkartmada hiçbir tereddüdü olmamıştır.
Bu şu taraftan çok değerli. Bakın biz 1980’lerde ve 2000’de çok önemli ıslahatlar yapmamıza karşın bugün dahi birtakım ıslahata gereksinim duyuluyor. Bugün de yapısal ıslahat gereksinimlerinden sözediliyor. Şu anda da gereksinim var. Yani 2001 yılında Derviş maddeleri diye tabir ettiğin şey, büsbütün Türkiye Cumhuriyeti devletinin bir onarımdır. Bir yenileşme, iktisat perspektifiyle iktisat siyasetiyle bağdaşık. Maddelerdir. Bunların alışılmış ki çok büyük faydası olmuştur.
Nasıl yararlanılmıştır? Prestij edilmiştir efendim. Yani bu kurallar ve o periyotta uygulanan siyasetler faiz ve döviz kuru ve hasebiyle enflasyon ve devalüasyonu yönetilebilir hâle getirmiştir. Bakın buyrukla değil. İkna ve prestij kazanılarak bunlar sağlanmıştır.
Sermeye yeterliliği sağlandı
O dönemki ıslahat kanunları uygulandığında, rastgele bir kısıt yoktu. Ne döviz transferiyle ilgili kısıt vardı. Ne kredi vermekle ilgili çok büyük kısıtlar. Şunlar bunlar vardı; başta sermaye olmak üzere kapasiteleriyle uygun yani nitelik ve nicelik tarafında kapasiteleriyle uygun iş yapma kısıtları konmuş. Örneğin ben o vakit başında bulunduğum bankayla, sermaye yeterliğini tarihinde birinci kez memleketler arası sermaye prensiplerine yükseltmek için birçok iştirak ve gayrimenkul satışı yapmak zorunda kaldı.
Bazı bankalarımıza devlet sermaye koydu. Birtakım bankalarımıza yabancı yatırımcılar gelerek sermayelendirmeyle aldı.
Bankacılık geçmişinde en önemli sermaye siyasetinin o periyotta geldiğini gördüm ve üçlü kontrol denilen çok önemli tahlillerle buna hükmedildi.
Bu şu istikametten çok değerli cumhuriyetin dördüncü çeyreğine girerken, Türk bankacılık dalı çok önemli bir düzenleme ve kontrole birden teğe geçti.
Bu o kadar çok işimize yaradı ki, 2000’li yıllarda memleketler arası piyasalarda para bolluu yaşanınca mali dalımızın ve diğer bankacılık bölümümüzün prestiji, sermayesi ve yetkinlikleri o para bolluğiunu ülkemize, dış kredilerle getirebilmemize ve ülkede de önemli bir yatırım atağının yapılmasına imkan sağladı.
Öyle bir bankacılık ıslahatı yapmasaydık biz eskilerin tabiriyle yağmur yağarken depolarımız olmasaydı dolduramazdık…
En kıymetli konu Türk bankacısı yetişmesi
Sektörün yabancıya açılmasında en değerli konu, Türk bankacısının yetiştirilmesi. Yani Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının bankacılığı öğrenmesi. Bir bankanın yerli yöneticisinin yahut takımının çok büyük kısmının yabancı olmasının da dezavantajları var.
kulakları çınlasın ben Türkiye’de konseyi bir bankamızın yabancı genel müdürünün bankalar birliği toplantısında, devrin iktisat bakanını konuk ederken beyefendi, ‘Bu söylediklerini İngilizce de söyleyecek değil mi’ diye sordu, unutmam ben döndüm ‘kendisine hayır söylemeyecek. Siz bir daha ki sefere tercümanımızdan gelin’ dedim.
Yabancı sermaye. Hem kıymetli. Hem de kimi riskleri pek natürel ki içeriyor. bilhassa Türkiye üzere istikrar açısından sorun yaşayabilen ülkelerde. Lakin burada kabul etmemiz gerekir ki yabancı sermayeye hiçbir biçimde tereddüt duymamamız lazım. Hele bankacılık konusunda gelene. Münasebetiyle bir yabancı yatırımcının sizin ülkenize, sizin ülkenizin kanunlarıyla ve de sizin paranız cinsin cinsinden sermaye sağlayabiliyorsanız kıymetlidir.
Yabancı sermayeden çok yararlandık
2001 krizinden sonra bilhassa ülkemize gelen bankacılık sermayesinden çok yararlanıldı. Doğrusu isterseniz yalnızca nakdi sermayeden değil. Know how? Bu üzere memleketler arası boyutta iş yürütebilme üzere hususlarda da yararlandık. Yararlanmadıklarımız da oldu. Yani yalnızca nakdî açıdan yaklaşan sermayedarları oldu münasebetiyle. Yerli ya da yabancı olmasının ötesinde sermayelerin kesinlikle niteliğine bakmak lazım. Ben bu mevzuyu şu formda tabir ettim her vakit. Bankacılar müşterisini düzgün tanımalı, riskleri yönetebilmek için. Müşteriler açısından da bankasını bilmek çok çok daha kıymetli.. Bu bir hak ve gerekliliktir.
Dolayısıyla yerli olsun yabancı olsun. Bankanızı çok dikkatle seçmeniz lazım. Yalnızca bankanızı değil. Sigorta şirketimizden günümüzde internet servis sağlayıcılığı şirketine kadar. Muhataplarımızı seçmenin ne kadar kıymetli olduğunu görüyoruz.
Yabancı sermaye risk gördüğü vakit çekilir. Doğrusunu isterseniz ben 2001 sonrasındaki sermayeyi Türkiye’de bankacılık bölümünün ve sermaye piyasasının tekrar görmesini diliyorum ve bunda gereklilik çok büyüktür diyorum.
Neden, Zira Türkiye aslında tasarrufu kısıtlı olduğu, münasebetiyle sermaye birikiminin güç ortaya çıktığı bir ülkeydi. Bunun mutlak manada söylemiyorum, damlaya damlaya göl olur ve kumpara şeyini de unutmayalım. Ancak milletlerarası sermayenin ilgisi şeffaflığınız hesap verebilirliğiniz, yanlışsız düzenlemelere ve kontrole sahip olduğunuz takdirde bankacılık dalımıza de borsamıza da her alana da devletimizin kontrolü altında ve vatandaşlar açısından şeffaf olmak kaydıyla buyursun gelsin.
Yurt dışında bankacılıkta kıymetli bir yere gelinemedi
Olaya aykırısından bakıldığında ise yani Türk bankacılığının yurt dışı faaliyetlerine bakıldığın kayda bedel olduğumuzu görmüyorum. Yani şöyle birtakım bankalarımızın teşebbüsleri oldu bilhassa vergisel açıdan daha avantajlı olan piyasalarda, sermaye kararlarının memleketler arası piyasadaki gereksinimlerini gidermek maksadıyla bunlar ortasında başarılı olanlar da oluyor.
İş Bankası kümesinin da bu mevzuda örnekleri var. Gerek şirket kurmak suretiyle gerek şube açmak suretiyle bunlar çok başarılı. Lakin bugün baktığımızda memleketler arası boyutlarda bir mana tabir edecek bir düzeylere gelemedi ne yazık ki. Buna bu olağan bizim içerideki düşüncelerimiz el vermiyor ki, bir de gidip dışarıda sermaye koy yatırım yap.
Yoksa Türk bankacılığı gerek bilgi birikimi gerek teknoloji açısından milletlerarası alanda bankacılığı rahatlıkla götürebilecek yetkinliktedir ve ne yazık ki çok önde olmayan bir ekip ülkeler milletlerarası bankacılığa Türk bankacılığından daha evvel girme yoluna gidebildiler.
Banka müşterisi dahi olamayacak insanlara banka kurma lisansı verirseniz bankalar batar
Sadece 2001’de değil, evvel de batı bankalar. Maalesef siyasi iktidarların makus idaresi nedeniyle olmuştur.
Devletin, banka müşterisi dahi olamayacak banka kredi müşterisi dahi olamayacak nitelikte birtakım kimselere yahut kuruluşlara bankacılık lisansı vermesi ve sonra bankacılık lisansı verilen kurumların devletin adeta sonsuz mevduat garantisi ile büyüdüğünü görüyoruz.
Böyle bir şeyi yapmak, kamu ismini ve devlet ismine hiç gerçek değil. Zati bu üzere durumlarda maalesef ülkemizde şanlı divan soruşturmaları dahi yapılmıştır.
Bu tam tam söylediğinizin karşılığıdır. Güya o kadar banka batmasından ders alınmamış üzere banka lisansının açık ve şeffaf olmayan formüllerle verilmesi konusunda büyük divan yargılanması dahi ülkemizde olmuştur. Bu yetmezmiş üzere üstüne mevduat garantisi de verilmiştir. Yani özcesi ankacılık üzere bir mevzuda kamusal bir imtiyaz veriyorsunuz? Bunu önümüze gelene veremezsiniz. Kontrolünden vatandaşı vergi mükellefini haberdar etmek zorundasın. Bu yalnızca bankacılık alanında değil, sigortacılık alanı da bu türlü eğitim alanı da bu türlü sıhhat da…
Devlet titiz davranmalı
Devletin lisans verdiği her alanda. Bireylerin hukukunu korumak için son derece titiz davranmaması gerekiyor. Yani şu banka şu yanlıştan mı battı? Bu banka bu yanılgıdan mı? Battının ötesinde bir sorun bankacılık lisanslarının verilmesiden başlayan zahmetler var. Kontrolle ilgili problemlere bunlar günümüzde de ileride de kesimin ödemeleri ve kontrolü? Risk ögeleriyle bağdaşık yapılmazsa bağımsız kurumlar da olsa, sermayeler güçlü olsa da ortaya sorun çıkar.
Bugün dünyanın en gelişmiş addedilen ülkelerinde dahi sık sık bankacılık krizlerini görüyoruz.
Bu nedenle değil tasarruf etmek geçim ıstırabı çektiği bir ülkede imtiyaz verilen bu üzere dallar üzerinden idareler yapmamak yapanları da kesinlikle kamuoyu önünde yargılamak gerekir.
Bugün bankacılık kanununa nazaran banka yöneticilerinin 20 yıla kadar vazifelerinden ayrıldıktan sonradaki 20 yıla kadar yani çoluğu çocuğu ve ebeveynleriyle birlikte mal varlığı açısından sorumluluğu devam eder.
Kamu yönetilicileri için de sorumluluğun sürmesi gerekir
Ben mevzunun bunun aynısının ilgili kamu yöneticileri içinde olması gereğini her vakit lisana getirdim. Savundum artık bir sefer daha getirmiş olayım. Bunun mantığı da büsbütün şudur. Türkiye imkanları kısıtlı bir ülkedir. Bu üzere bahislerde yanılgı yapılmasından toplum etkilenir. Hasebiyle .000 krizi makûs bir örnek. Zira berbat idareden yaşanmıştır. Her vakit bunların tekrar yük olması için düzenleme, yani yapısal ıslahatların bitmek, tükenmek bilmeden sürmesi gerekir.
Yani analizinize bakar üzere sıhhatinize bakar üzere ülkemizin hukuk ve ekonomik sistemine bakmak, hukuk sisteminin de daima çağdaş taraflarını yenilemek zorundasınız.
Uzun lafın kısası yapısal ıslahatların daima olması gerekir. Bu hususta eski iktisat bakanlarımızdan birinin daima ‘esas olan hukuktur’ tabirini daha genişleterek kullanabiliriz, zira bankacılık daha geniş manada iktisat, ulusal iktisat de, memleketler arası iktisat de prestij olmadan yürümez. Prestijin da aslı hukuktur.
Cumhuriyet şimdi uzun ömürlü bir insan ömrüne sahip…
Cumhuriyetin şimdi 100 yılında. Şimdi bir insan ömrü kadar adeta uzun ömürlü kadar bir bir insanın ömrü kadar 100 yılında. Başta devlet yöneticilerimiz olarak bizlere ve bilhassa erkin şahıslara düşen sorumluluk, cumhuriyeti kuran takımın yaptığı kadar en az onlar kadar, mümkünse onun ötesinde çağdaş milletlerarası kuralların ülkemizde uygulanması lazım. Türkiye Cumhuriyeti ikinci yüzyıla kesinlikle milletlerarası yapısal ıslahatları, milletlerarası nitelikteki yapısal ıslahatları uygulayarak girmelidir. Bunda da insan sermayesinin en değerli biçimde kıymetlendirme imkanı yakalayacağını ben varsayıyorum. Hiçbir halde Türkiye’nin dün yahut bugün kıymetini kaybettiğini düşünmüyor. Gerek bizler açısından gerek memleketler arası. Iktisadi siyasi ortamda çok değerli bir ülke olduğunu ve genç cumhuriyetin motamot 22. Yüzyıla girerken yapıldığı üzere bu kez 21 yüzyıl daha fazla ilerlemeden. Yapısal ıslahatları tüm alanlarda tamamlamasını diliyorum.
Ve bu vesileyle de cumhuriyetimizin ve bütün bu yapının bağımsız Cumhuriyetimizin ulus ve ulusal ekonomimizin kurucularına başta Mustafa Kemal olmak üzere şükranlarımı sunuyorum. Ruhları şad olsun, bizim gayretimiz cumhuriyetin ikinci yüzyılında onlara layık olmak. Yaptıkları daim olsun bundan ibaret beklentim, teşekkür ederim.
İç siyasetin de Türkiye’nin karabasanı olduğunu düşünmüyorum, çıkacaktır, toplum bunların içinden çıkacaktır diye düşünüyorum.
